طلاب قفقازی و نقش آنان در تحولات سیاسی - اجتماعی مشهد در اواخر عصر قاجار (حدود ۱۳۲۰ - ۱۳۳۰ ق./ ۱۹۰۲ - ۱۹۱۱م.)

مشهد در سده های سیزدهم و چهاردهم قمری/ قرن نوزدهم و اوایل سدۀ بیستم میلادی، مقصد مهاجران زیادی از مناطق مختلف ایران و سرزمین های همجوار ایران همچون آسیای مرکزی، افغانستان، شبه قارۀ هند و قفقاز بود. این گروه ها - که به انگیزه های مختلفی وارد این شهر شده بودند- به اشکال گوناگون بر وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن تأثیرگذار شدند. بسیاری از آن ها نیز، با گذشت چند نسل عملا به شهروندان اصلی مشهد تبدیل گردیدند و بازماندگان آن ها با شهرت های اولیۀ خود (بخارائی، هروی، بادکوبه ای و...) تا عصر حاضر به زندگی در این شهر ادامه دادند. از آن میان، قفقازی ها گروهی مهم از مهاجران را تشکیل می دادند. قفقازی ها که در دورۀ قاجار و با انگیزه هائی چون زیارت، تجارت و تحصیل به مشهد آمده بودند، در عرصه های مختلف منشأ اثر شدند؛ گاه در توسعۀ زیرساخت های فرهنگی و اقتصادی شهر فعال بودند و گاه در بروز تحولات اجتماعی و سیاسی آن جا دخالت داشتند. گروهی از این مهاجران قفقازی، طلبه های علوم دینی بودند که در مدارس اطراف حرم رضوی سرگرم تحصیل بودند و بیش از بقیه در صحنۀ تحولات حضور داشتند. این گروه، در دو دهۀ پایانی حکومت قاجار، از مهم ترین گروه های فعال در شهر بودند. مقالۀ حاضر، به بررسی صحنه های مهم نقش آفرینی طلاب قفقازی و جایگاه آن ها در صحنۀ تحولات این شهر می پردازد. رویدادهائی مانند بلوای نان در سال 1321ق./1903م.، انقلاب مشروطۀ ایران و استبداد صغیر از مهم ترین این صحنه ها بود.